معماری قاجار
در معماری سنتی ایران پله به عنوان یک عنصر مهم و نمایان به خصوص در فضای ورودی استفاده نمیشد
معماری قاجار سبک معماری قرن ۱۳ و ۱۴ است. برخی از تاریخ نگاران این دوره را دوره تقلید از سبک معماری غربی میدانند. برخی دیگر اما معتقدند نگاه خودانتقادی ناشی از شکست در جنگهای ایران و روسیه باعث شد در جامعه ایرانی دوران قاجار گرایشهایی تحول خواهانه شکل بگیرد که معماری متفاوت قاجار نیز محصول همین رویکرد آرمانگرایانه است.
بناهای معماری زیادی در دوره قاجار بنا نهاده شد که از آن جمله میتوانیم به کاخ گلستان، مدرسه آقابزرگ، مسجد و مدرسهٔ سپهسالار، تکیه دولت، دارالفنون، بازار تهران، نگارستان، قصر فیروزه، قصر دوشان تپه و مسجد سلطانی اشاره کرد. از دیگر آثار این دوره میتوان به خانه طباطبایی و خانه بروجردی ساخته علی مریم کاشانی اشاره کرد.
اواسط حکومت قاجار بناها هنوز منطبق براصول سنتی ساخته میشود ولی عناصر و تزیینات اروپایی وارد معماری خانهها شده و با تأثیر قرار دادن تزیینات نماها، رفته رفته به معماری فضاهای داخلی خانهها تعمیم مییابد. سرسرای ورودی با پلکانهایی که از وسط این سرسرا آغاز میشود، و از پاگرد به دو شاخه در جهت مقابل یکدیگر به بالا ادامه مییابد، تأثیر معماری کشور روسیه و از اواسط سلطنت ناصرالدین شاه به بعد رواج یافت. معماری خارجی با طرحهای تزیینی ایرانی از قبیل کاشی کاری، آیینه کاری، گچبری و ازاره بندی، توأم شد و گوشهای از معماری عصر قاجاریه رانشان میدهد. (بانی مسعود، ۱۳۸۸، ص ۱۱۷)
در این دوره هنوز سازماندهی فضاها مطابق با الگوی معماری ایرانی است و طرح پلان ایرانی و درونگرا، ولی عناصری از جمله ایوان ستون دار، سرستونهای به سبک معماری اروپا، فرم در و پنجره، کتیبهها و فرم سر درها، آیینه کاری در تالار طنبی، وجود نقاشیهای دیواری در اتاقها و موتیفهای مورد استفاده در تزیینات بنا تغییر مییابد و به فرم و اشکال اروپایی نزدیک میشود. هنوز در این دوره نظم پلان با نما منطبق است و یکی از بارزترین مشخصههای این دوره، قرارگیری راه پله در محور اصلی ساختمان است. (بانی مسعود، ۱۳۸۸، ص ۷۱۰)
در معماری سنتی ایران پله به عنوان یک عنصر مهم و نمایان به خصوص در فضای ورودی استفاده نمیشد و معمولاً پلهها را (پلههای ارتباطی بین طبقات مختلف یک ساختمان) با ارتفاع زیاد و در نقاطی از ساختمان قرار میدادند که از جلوه و زیبایی چندانی برخوردار نبود. کاربرد پله به عنوان یک عنصر نمایان در معماری خانههای این دوره به تقلید از معماری اروپا رایج شد. ایوان ستون دار یکی دیگر از مشخصه بارز این دوره است. در این دوره با ورود این ایوانها در معماری خانهها، تغییراتی عمده در نمای بناها به وجود آمد و سر ستونهای اروپایی با تزیینات برگ کنگرهای و قوس نیم دایره رومی در این ساختمانها دیده میشود و نحوه قرارگیری ایوان با کل مجموعه هماهنگی لازم را دارد. این دوره را به حق میتوان دوره التقاط گرای معماری مسکونی تبریز نامید.